آلودگی خاک

آلودگی خاک

چكيده:

استفاده از خاك به عنوان بستري براي دفع مواد آلي زايد از جمله فضولات دامي، زباله‌ها و پساب‌هاي مختلف و لجن فاضلاب، يكي از مقرون به صرفه‌ترين روش‌هاي مديريت دفع مواد آلي است، كه در صورت به كار گيري تنها به صورت يك بستر فيزيكي بلكه به عنوان يك صافي زنده توانايي زيادي در پالايش مواد آلي دارد.

با اين وجود عدم مديريت صحيح دفع مواد آلي مي‌تواند پيامدهايي مثل افزايش غلظت املاح، فلزات سنگين و ريز جانداران بيماري‌زا را به دنبال داشته باشد.

ورود اين ريزجانداران از طريق محصولات كشاورزي، آبهاي سطحي و مخصوصاً آب‌هاي زير زميني به چرخه غذايي انسان، مي‌تواند باعث شيوع بيماري‌هاي مختلف و با منشأ ناشناخته گردد.

در بين عوامل مؤثر در بقا و انتقال عوامل بيماري‌زا، نوع ماده دفعي و خصوصيات فيزيكي و شيميايي مربوط به خاك و نوع عامل بيماري‌زا از اهميت زيادي برخوردار هستند و شنايايي ابعاد مختلف آنها در بخش كشاورزي. به عنوان يكي از مهم‌ترين بهش‌هاي مصرف مواد آلي مختلف نقش يه سزايي در كاهش آلودگي‌هاي ناشي از آنها خواهد داشت.

مقدمه:

خاک یک توده ی بیجان نیست بلکه درآن علاوه بر مواد آلی ومعدنی_هوا وآب_موجودات زنده نظیر باکتریها_قارچها_کرمهای خاکی و غیره نیز وجود دارند.

این موجودات هم درخواص شیمیایی خاک و تغذیه ی گیاه (تجزیه ی مواد آلی تبدیل آن به مواد غذایی برای گیاه وهوموس و حل یا قابل جذب کردن مواد معدنی با کمک گازکربنیک حاصل براثر تجزیه ی مواد آلی وتنفس موجودات زنده وغیره…)وهم در خواص فیزیکی خاک(مخلوط کردن موادآلی با مواد معدنی_ایجاد گذرگاهها و مجاری برای نفوذ آب_ریشه_هوا و غیره) بسیار موثر است.

بنابراین موجودات زنده ی خاک وظیفه ی مهمی در امر تغذیه ی گیاه وبهبود بخشیدن به خواص خاک به عهده دارند وبدون آنها خاک فاقد هرگونه ارزش زراعی است و محصول نمی دهد.

افزایش سریع جمعیت و بالا رفتن سطح زندگی وقدرت خرید مردم درده مخصوصا در بیست سال اخیر سبب شدکه بشر برای تامین خوراک وپوشاک خود از یک طرف برسطح زمین های زیر کشت بیفزاید و از طرف دیگربا بکار بردن فنون جدید واستفاده از ماشین آلات کشاورزی و مصرف کود شیمیایی زیاد و سموم مختلف برای از بین بردن آفات و امراض گیاهی_میزان محصول را در واحد سطح افزایش دهد.

اقداماتی که در جهت افزایش تولید صورت گرفته است_ چه در کشاورزی وچه در صنعت (مثل تاسیس کارخانه ها و به کار انداختن وسایل موتوری متعدد و به کار بردن کودهای شیمیایی وسموم نباتی نامناسب و زیاد استفاده از فاضلابها و زباله های شهری) غالبا به طور غیر مستقیم ازطریق آلودگی هوا وآب و مستقیم باعث آلودگی خاک ودر نتیجه ازبین رفتن موجودات زنده وکاهش آلودگی خاک شده است.

موادی که به طور مستقیم وارد خاک میشوند جزو مواد آلوده کننده ی خاک محسوب میشوند و عمل فرسایش خاک که توسط باد و غیره صورت میگیرد جزو عوامل آلوده کننده محسوب نمی شود.

آلاينده‌هاي خاك

به طور سنتي خاك، هوا و آب به عنوان مكانهايي براي دفع زباله استفاده شده است معمولي ترين نوع زباله را مي‌توان به چهار نوع دسته بندي كرد :

• زباله كشاورزي
• زباله صنعتي
• زباله شهري
• زباله هسته‌اي

زباله‌هاي كشاورزي طيف وسيعي از مواد ارگانيك، فضولات حيواني و محصولات جانبي چوب را در بر مي‌گيرد.

بسياري از اين مواد از جمله بقاياي گياهان و كود احشام در صورت بازگشت به خاك، بسيار مفيد مي‌باشند، با اين وجود استفاده نادرست و دفع نامناسب مي‌تواند موجبات آلودگي خاك را فراهم آورد. محصولات زباله صنعتي مي‌تواند به شكل گاز، مايع يا جامد باشد. مهم‌ترين گازها شامل دراكسيد كربن(co2)، منواكسيد كربن(co)، دي‌اكسيد نيتروژن(no2) و دي‌اكسيد سولفورو(so2) مي‌باشد. اين گازها به وسيله احتراق در صنايع و اتومبيل‌ها به وجود آمده و خطراتي را براي محيط زيست موجب مي‌شود. كارخانه‌هاي توليد مواد غذايي زباله‌هايي را به شكل مايع و جامد توليد مي‌كنند.

زباله‌هاي شهري متشكل از موادي است كه توسط منازل و صنايع دور ريخته مي‌شود كه شامل كاغذ، مواد پلاستيكي و ساير مواد ارگانيك مي‌باشد.

بعضي از آنها زا مي‌توان از طريق كمپوست‌ سازي بازيافت كرد و مابقي را سوزانيده و يا در چاله‌هاي دفن زباله مدفون نمود.

به طور كلي فاضلاب محصول كارخانه‌هاي تصفيه است موادي كه در اين كارخانه‌ها مشاهده مي‌شود زباله‌هاي خانگي و صنعتي است كه معمولأ مخلوط‌هاي مايعي متشكل از جامدات و مواد محلول ارگانيك و غير ارگانيك مي‌باشد.

آب از بخش جامد از طريق چندين عمليات جدا مي‌شد تا از نظر محيطي براي تخليه در رودخانه‌ها يا درياچه‌ها بي‌خطر گردد.

مقدار مواد مغذي و ريزمغذي‌ها بسته به منابع آب متفاوت است. مثلاً مقدار نيتروژن و فلزات سنگين موجود در زباله كارخانجات نساجي زياد است.

بعضي از عناصر در مقادير كم براي گياهان و حيوانات لازم است در حالي كه مقدار زياد آنها براي سلامت انسان خطرناك مي‌باشد.

يكي ديگر از علل آلودگي خاك، فاضلاب يا آشغال‌هاي شهري است كه در آب آبياري وجود داشته و به داخل مزارع پست راه مي‌يابد يا در چاله‌ها دفن مي‌گردد. اين مواد زايد از كيفيت خاك كاسته و يكي از علل احتمالي تخريب خاك به شمار مي‌آيد.

به طور كلي در اقتصادهاي مدرن انواع مختلف فعاليت‌ها از جمله كشاورزي، صنايع حمل و نقل موجب توليد مقادير زيادي زباله و انواع آلاينده‌ها مي‌شود.

آلاينده‌هاي كشاورزي

كودهاي حيواني كه در صورت محاسبه ساليانه رقم بالايي توليد مي‌شود ممكن است كه به رودخانه‌هاي اطراف راه پيدا كنند و موجب آلودگي درياچه و خاك‌هاي اطراف آن گردد. در صورت جمع‌آوري صحيح و بازگرداندن آن به شكل درست به خاك مي‌توان به حاصلخيزي خاك كمك نمود.

كودهاي شيميايي مانند كود فسفات شامل مقاديري كادميوم و سرب است كه در صورت استفاده‌ي نادرست از اين كودها ممكن است مقداري از مواد سمي فوق‌الذكر از طريق گياهان جذب شده و به بدن انسان برود و در درازمدت موجب بيماري گردد.

همچنين فلزات ديگري از جمله جيوه، مس و كروميوم و كربن كه از طريق انواع كودها و يا در اثر حفاري‌هاي معادن فلزي از جمله طلا كه ممكن است به صورت سنتي و با از طريق ريختن به رودخانه‌ها و گذر از خاك‌هاي مسير موجب آلودگي شديد خاك‌ها مي‌گردد.

همچنين آلودگي هوا در اثر دود اتومبيل‌ها ميتواند موجب آلودگي خاك گردد و بر كيفيت آن اثر گذارد، با يك تحقيق ساده مي‌توان ميزان خاك‌هاي يك مزرعه را در نزديكي جاده يا مناطق دورتر از جاده در همان مزرعه از نظر مقدار سرب ناشي از احتراق بنزين را مورد مقايسه قرار داد.

براي جلوگيري از آلودگي خاك علاوه بر استفاده از كودهاي حيواني حتي‌المكان به جاي كودهاي شيميايي مي‌توان اقدامات جبراني به منظور تقويت و بازسازي خاك‌هاي آلوده انجام داد تا تضمين شود كه محصولات كشاورزي بدون هيچ مشكلي قابل مصرف گردد.

اقدامات جبراني را مي‌توان به چند شيوه انجام داد: فيزيكي، شيميايي و بيولوژيكي.

مثلاً با استفاده از گساهاني كه در خاك‌هاي آلوده به غلظت‌هاي سرب و كادميوم بتوانند رشد كنند مي توان از غلظت سرب و كادميوم تا حد زيادي كاست.

همچنين با استفاده از مواد شيميايي مي‌توان نه‌تنها به بازدهي محصول كمك كرد بلكه از ميزان فلزات سنگين در خاك هم كاست.

آلاينده‌هاي صنعتي

فضولات كارخانه‌هاي صنعتي، شيميايي، پتروشيمي، نساجي و معادن به دليل وجود فلزات سنگين از جمله وجود سرب، جيوه، نيكل و كبالت در آنها از مهم‌ترين آلوده‌كنندگان محيط زيست و به خصوص خاك مي‌باشند.

جيوه يكي از خطرناكترين فلزات آلوده كننده محيط زيست است كه از طريق لامپ‌هاي برق، مواد محترقه، پساب كارخانه‌هاي رنگسازي و الكتريكي و كاغذ سازي وارد خاك مي‌شود.

اين عنصر براي انسان و آبزيان بسيار خطرناك است.

با احداث تصفيه‌خانه‌هاي مجهز و بهره‌گيري از دانش كارشنايان كجرب مي‌توان از آلودگي خاك به انواع فلزات سنگين جلوگيري نمود.

افزايش جمعيت همراه با به‌ كار گيري روش‌هاي غلط بهره‌برداري از منابع طبيعي موجب تخريب خاك مي‌شود.

قطع درختان جنگلي، چراي بيش از حد دام در مراتع طبيعي و كندن بوته‌ها براي استفاده سوخت باعث اخت شدن خاك مي‌گردد.