معرفی سازمان اوقاف و امور خیریه و بررسی عملکرد آن

معرفی سازمان اوقاف و امور خیریه و بررسی عملکرد آن

سازمان اوقاف و امور خيريه، سازمانی است که در سطح کلان احياء، حفظ و اداره موقوفات کشور و ساير موارد اختصاص يافته به امور خيريه وعام المنفعه و همچنين اداره و نظارت بر اماکن مذهبی، مساجد و بقاع متبرکه، و نشر و گسترش معارف اسلامی و فرهنگ نيکوکاری وقف را برعهده دارد. اين سازمان در شهرستا نها و استا نهای کشور نيز از طريق اداره کل و ادارات شهرستان، اهداف فوق را پيگيری می کند.
وظايف سازمان اوقاف و امور خيريه مطابق ماده يک قانون تشکيلات و اختيارات سازمان اوقاف و امور خيريه مصوب۲/۱۰/۱۳۶۳به شرح زير است:

1. اداره امور موقوفات عام که فاقد متولی بوده يا مجهول التوليه است و موقوفات خاصه درصورتی که مصلحت وقف و بطون لاحقه و يا رفع اختلاف موقوف عليهم متوقف بر دخالت ولی فقيه باشد؛
2. اداره امور اماکن مذهبی اسلامی که ترتيب خاصی برای اداره آنها داده نشده است؛
3. اداره امور موسسات و انجمن های خيري های که از طرف دولت يا ساير مراجع ذیصلاح محول شده يا بشود؛
4. اداره موسسات و انجمن های خيري های که به تشخيص دادستان محل، فاقد مدير باشند(تا تعيين تکليف از طرف دادگاه) ضم امين در موسسات و انجمن های خيري های که به تشخيص دادستان محل، مدير آن فاقد صلاحيت باشد (تا تعيين تکليف از طرف دادگاه) و همچنين است در صورت نبودن ناظر يا عدم صلاحيت وی(در اموری که ناظر پيش بينی شده باشد)
5. انجام امور مربوط به گورستا نهای متروکه موقوف های که متولی معين ندارد و اتخاذ تصميم لازم در مورد آنها؛
6. تبليغ و نشر معارف اسلامی؛
7. صدقات و هر مال ديگری که غير از عنوان وقف برای امور عام المنفعه و خیریه اختصاص یافته است.

مزایای قانونی

به  منظور کمک به موقوفات و تشويق افراد خيّر به امر وقف و امور خيريه در جمهور ی اسلامی ايران، قوانين مختلفی در جهت کمک به موقوفات به تصويب رسيده و مورد عمل است که استفاده از اين قوانين، چنا نکه در ذيل مي آيد، می تواند کمک زيادی به موقوفات نموده و نظر افراد علاقه مند و مومن را به موضوع وقف جلب نمايد که به برخی از اين موارد قانونی ب هطور مختصر اشاره مي شود:

به موجب بند ۳ ماده قانون ماليات های مستقيم مصوب سال ۱۳۷۱ هجری شمسی، موقوفات عام از پرداخت ماليات معاف شده اند. بند مزبور به اين شرح است: موقوفات عام که درآمد آنها طبق موازين شرعی به مصرف اموری از قبيل تبليغات اسلامی، تحقيقات فرهنگی، علمی، دينی، فنی، تحقيقاتی، اختراعات، اکتشافات، تعليم و تربيت، بهداشت، بناء و تعمير و نگهداری مساجد و مصلی ها و مدارس علوم اسلامی، مراسم تعزيه و اطعام، تعمير آثار باستانی، امور عمرانی و آبادانی، هزينه يا وام تحصيلی دانشجويان و دانش آموزان، کمک به مستضعفين و آسيب ديدگان حوادث ناشی از سيل، زلزله، آت شسوزی، جنگ و حوادث غيرمترقبه ديگر و… مشروط بر اينکه درآمد و هزينه اين قبيل موقوفات مورد گواهی سازمان اوقاف و امور خيريه باشند، از پرداخت ماليات ساليانه معاف می باشند. به موجب بند ۴ همين ماده، موسسات عام المنفعه که به ثبت رسيده و درآمد آنها به موجب اساسنامه به مصرف امور مذکور در بند ۳ فوق برسد نيز مشروط بر آنکه از طرف دولت بر درآمد و هزينه آنها نظارت شود، از پرداخت ماليات معاف می باشند.

 به موجب تبصرة ذيل مادة ۹ قانون تشکيلات و اختيارات سازمان اوقاف و امور خيريه مصوب ۱۳۶۳ هجری شمسی موقوفات عام، بقاع متبرکه، اماکن مذهبی اسلامی، مدارس علوم دينی و موسسات و بنيادهای خيريه از پرداخت مخارج و هزينه های داوری در محاکم قضايی و هزين ههای مربوط به ثبت تفکيک و افراز املاک موقوفه و هزينه های مربوط به اجرای احکام معاف شده اند.

  به موجب تبصرة ۳ مادة ۲۶ قانون نوسازی و عمران شهری، موقوفات عام از پرداخت عوارض نوسازی شهردار یها نيز معاف شده اند. اعطای اين امتيازات به املاک وقفی مسلماً در جهت تشويق افراد نيکوکار اين قبيل امتيازات برای موقوفات در نظر گرفته می شود

تاریخچه تشکیل سازمان اوقاف و امور خیریه

امروزه اطلاعات ما در زمينه تشكيلات وقف کامل نيست؛ مثلا از تشكيلات اداري اوقاف در دورة صفاريان كه اولين سلسله حكومت ايرانيان پس از اسلام بوده است، اطلاع دقيقي در دست نداریم ،  ولی در تشکیلات اداری دوره سامانیان (۳۸۹-۲۶۱ هجری) از دیوان موقوفات یا اوقاف نام برده شده که به کار مساجد و اراضی موقوفه رسیدگی می کرده است. قبل از ایجاد دیوان اوقاف، وظیفه اداره اوقاف به عهده ی قضاوت بوده است.

با توجه به آنچه در دست ماست، قدیمی ترین مورد دخالت حکومت در امور وقف مربوط به عضدالدوله بویی که مفتشان و ممیزاتی بر اوقاف سواد گماشت و حقوقی برایشان مقرر کرد.

در دوران سلجوقی گسترش موقوفات، حکومت مرکزی را واداشت که بر موقوفات نظارت کند و متولیان اوقاف را تحت سیطره حکومتی در آورد.

با رو یکارآمدن صفويه در قرن دهم، سنت وقف رونق چشمگيری يافت و شاهان صفوی نيز بسياری از اموال خود را وقف نمودند و اداره اوقاف به روحانیان مورد نظر حکومت واگذار گردید. متصدي اين مقام صدرالصدور، وزیر اوقاف و مستوفی موقوفات خوانده می شد.

رشدی که در سازمان اوقاف در این دوره پدید آمده بود ،چندان دوام نیاورد چراکه نادر شاه افشار موقوفات را از حالت وقف خارج و جزو اموال خالصه دولتی قرار داد تا عایدی موقوفات را صرف هزینه لشکریان کند. (۶)

به رغم تلاشهای نافرجام نادرشاه در تصرف موقوفات، کريم خان زند به احيای دوباره موقوفات پرداخت و به اين منظور وزيری منفرد و مستقل برای رسيدگی به امور اوقاف برگزيد.

کیفیت اداره موقوفات در دوره قاجاریه آشفته و نامشخص است ولی در دوره سپهسالار یک سلسله اقدامات اصلاحی در جهت بهبود اوقاف انجام شده است.

انقلاب مشروطيت و استقرار حكومت مشروطه، نقطة عطفی است که گرايش به قانون سبب شد اوقاف کشور با نظم و نسق خاص ناشی از وضع قوانين اداره شوند. با تأسيس ((وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه))در سال ۱۲۸۹ ه. ش، علاوه بر آموزش و پرورش کشور، امور موقوفات نيز زيرنظر وزارت مزبور اداره ميشد.

در ۱۵ آذرماه ۱۳۴۳ ه ش، با تصويب قانون تفكيك اوقاف از وزارت فرهنگ، اداره کل اوقاف به سازمان اوقاف بدل گرديد و به اين ترتيب، سازمان اوقاف از وزارت فرهنگ منفک و به نخست وزيري ملحق وسرپرستي آن به يكي از معاونين نخس توزير سپرده شد. ضمناً در همين قانون، شوراي عالي اوقاف نيزپیش بيني شده بود که در سال ۱۳۴۵ ه ش آيين نامه آن تصويب شد.

در حکومت پهلوی به خصوص در جریان اصلاحات اراضی با تصویب قوانین ناصواب در خصوص وقف، موقوفات کشور دچار آسیب های فراوانی شد.

پس از پيروزي شكوهمند انقلاب اسلامي ايران، تشكيلات و اختيارات سازمان اوقاف مورد تجديدنظر قرار گرفت و در تاريخ۲/۱۰/۱۳۶۳به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيد. براساس آن قانون، سازمان اوقاف از نخست وزيري منتزع و با عنوان» سازمان حج و اوقاف و امور خيريه« به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي وابسته گرديد. به موجب اين قانون، سرپرست سازمان بايد از طرف ولي فقيه، در تصدي اموري كه متوقف بر اذن ولي فقيه است، مجاز باشد. نمايند هاي از سوي ولي فقيه در نظر گرفته شده است تا تصميمات لازم را در انطباق با موازين فقهي و شرعي اتخاذ نمايد. همچنين در اين قانون، وظايف و اختيارات سازمان مشخص شده است.

سرانجام شورای اداری کشور در جلسه مورخ ۱۵/۸/۱۳۷۰ با تصويب دستو رالعملی، کليه امور مربوط به حج وزیارت را از سازمان حج و اوقاف و امور خیریه جدا و بر عهده سازمان حج و زیارت نهاد و نام این سازمان را به »سازمان اوقاف و امور خیریه «تغییر داد.

سازمان اوقاف و امور خيريه با توجه به اهداف و وظايف خود، چشم انداز و سياست های کلی خويش جهت نيل به آرمان هايش را چنين ترسيم کرده است:

سند چشم انداز سازمان اوقاف و امور خيريه در افق ۱۴۰۴ هجري شمسي

با استعانت از درگاه ايزد متعال و با اتّکال به قدرت لايزال الهي، با نگاه آرماني به حکومت حضرت مهدي(عج)در مسير تحقق آرمانهاي حضرت اما م(ره) و رهنمودهاي مقام معظم رهبري(مدظله العالي) و ارزشهاي نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران و در چارچوب چشم انداز کشور، سازمان اوقاف و امور خيريه در پرتو عزم مسئولين و تلاش جمعي کارکنان، در افق بيست ساله، سازماني است:

ارزشمدار، امانتدار، مردمي، عدالت محور، کارآمد و پاسخگو، حافظ و تعالي بخش سنت حسنه وقف و امور خيريه و توسعه دهنده نقش آن در زيرساختهاي جامعه، اعتلابخش و تعميق دهنده نقش محوري بقاع متبرکه، مساجد و ساير اماکن مذهبي.

اين سازمان در افق چشمانداز، چنين ويژگي هايي خواهد داشت:

  برخوردارا ز قابليت جمع آوري، طبقه بندي، مستند سازي،ا جرايي کردن و نهادينه سازي تدابير و رهنمودهاي خاص مقام معظم رهبري (مدظله العالی) در سازمان؛

داراي سامانه توانمند و اثربخش در شناسايي، احياء و اداره موقوفات و نظاير آن؛

برخوردار از قابليت ترويج فرهنگ وقف، تأثيرگذاري بر نيّات واقفين و متناسب سازي کارکرد وقف با نيازمنديهاي جامعه؛

گسترش دهنده ظرفيت ها و کارکردهاي فرهنگي، علمي و اجتماعي بقاع متبرکه، مساجد و ساير اماکن مذهبي در جامعه؛

 تروج فرهنگ قرآني، معارف اسلامي، سيره و سنت نبوي(ص)و ائمه اطهار(عليهم السلام)؛

 مشوق و توسعه دهنده مشارکت هاي مردمي در امور خيريه، بقاع متبرکه، مساجد و ساير اماکن مذهبی؛

 برخوردار از سامانه هدايت و نظارت بر موقوفات، بقاع متبرکه، مساجد و اماکن مذهبی، مؤسسات وبنيادهاي خيريه کشور؛

 داراي قابليت مديريت اقتصادي بر منابع موقوفات، بقاع متبرکه، مساجد و ساير اماکن مذهبي و مؤسسات و بنيادهاي خيريه کشور؛

 داراي نيروي انساني دين باور، ولايت مدار، متعهد، امين، بصير، کارآمد و متخصص؛

  برخوردار از مديريت علمي، آينده نگر، کارآمد، مسئوليت پذير، تحول آفرين، دارای سامان ههاي پيشرفته مديريتي و اشراف اطلاعاتی؛

 داراي بانک جامع و گنجينه غني اسناد و مدارک موقوفات، بقاع متبرکه، مساجد و ساير اماکن مذهبي وزمينه ساز بهره گيري مطالعاتي پژوهشي از آن؛

 برخوردار از تعامل مؤثر و سازنده با سازما نهاي داخلي وخارجي؛

  اثرگذار در تحقق جامعة عدالت محور به عنوان حامي محرومان و نيازمندان جامعه.

عملکرد

با توجه به ساختار سازمان وقف و وظايفی که قانون برعهده سازمان نهاده است، اين سازمان فعاليت های گسترد ه ای در عرصه فرهنگی، اجتماعی و عمرانی دارد.

يکی از فعاليت های فرهنگی سازمان، فعاليت های قرآنی است.برگزاری مسابقات سراسری قرآن کريم که تاکنون سی دوره آن برگزار شده است، برگزاری بيست وچهارمين دوره مسابقات بین المللی قرآن کريم، تربيت افراد تحصيل کرده در زمينه علوم قرآنی در دانشکده های علوم قرآنی، اقدام به ترجمه قران کريم به