سوزنی برگان ( بازدانگان )

این رده از گیاهان شامل تعداد بسیار زیادی از درختان با ابعاد بزرگ ، تنه های راست و کشیده و سریع الرشد می باشند و تعداد کمی هم به صورت درخت کوچک یا درختچه هستند . شاخه های آنها نیز غالبا راست است . زیرا در این گیاهان انشعابات شاخه ها به طریق منوپودیک Monopodique(جوانه انتهایی در سالهای متوالی به رشد و نمو خود ادامه می دهد مثل راش ، کاج وبلوط ) بوده و به صورت سمپودیک Sympodoique (رشد و نمو جوانه انتهایی متوقف و جوانه جانبی نزدیک به آن جای آنرا می گیرید مثل بید ، نارون ، نمدار ) دیده می شود ، مانند سرو یا شاخه های حامل گل سرخدار .
شاخه ها گاهی پیرامونی مثل Araucaria heteropylla و گاهی شبه پیرامونی مثل کاج ( pinus ) است . کلیه بازدانگان ( فسیل وزنده ) چوبی هستند . این درختان از دوران دونین ( سیصد میلیون سال پیش ) شناخته شده اند . ولی دامنه انتشار آنها در دوران ژوراسیک ( صد و شصد میلیون سال پیش ) به حداکثر اوج خود رسید . (۲۰۰ گونه ) امروزه تعداد کل گونه های بازدانگان از ۶۰ گونه تجاوز نمی کند .
گل ها یک جنسی و گونه ها غالبا یک پایه ( گل نر و گل ماده روی یک درخت قرار دارند ) و به ندرت دو پایه می باشند . گلهای ماده جانبی یا انتهایی است و به طور کلی مرکب از فلس ، براکته و تخمک هستند . گلهای نر نیز جانبی یا انتهایی است و پرچم حامل ۲ تا ۲۰ کیسه گرده میباشد .

نامهای عمومی سوزنی برگان
برخی از این درختان دارای برگهای سوزنی شکل هستند به همین علت به آنها سوزنی برگان Needle leaves می گویند . مثل کاج یا به خاطر مخروطی شکل بودن میوه بسیاری از گونه های این درختان به آنها مخروطیان Conifers می گویند . انگلیسی زبانها به دلیل اینکه اغلب درختان این رده دارای برگهای سبز دائمی هستند همیشه سبز Evergreen را به کار برده اند و گاهی هم از لغت نرم چوب Soft wood به خاطر اینکه چوب اغلب گونه های آن نرم تر از پهن برگان است استفاده کرده اند .
که البته این نامها هیچ کدام رضایت بخش نیست. زیرا اولا میوه همه بازدانگان مخروطی شکل نیست و میوه درختان خانواده های Taxaceae و Podocarpaceae اصلا مخروطی نیست بلکه گرد یا بیضی شکل است . از طرف دیگر همه این درختان همیشه سبز نیستند . چنانچه پنج جنس از Taxodium ، Glyptostrobus و Larix دارای برگهای ریزان هستند . در مورد نرم چوب نیز باید گفت که تعداد زیادی درخت پهن برگ وجود دارد که چوب آنها نرم تر از درختان این رده است . چنانچه چوب سرخدار Taxus و Agathis australis خیلی مهکم تر از چوب نمدار و بید است .
حتی نرم چوب ترین درختان این رده محکمتر از چوب بالزا Ochroma logopus ( یکی از پهن برگان امریکای جنوبی ) می باشد . کلمه سوزنی برگ نیز مانند واژه های فوق صحیح به نظر نمی رسد . زیرا خیلی از گونه های بازدانگان مانند Agathis و Podocarpns و بعضی گونه های Araucaria و Podocarpaceae دارای برگهای فلس مانند می باشند . لغت رزین داران Resineux که فرانسوی زبانها به کار میبرند تا حدی صحیح است ، چون این درختان در بافت های خود سلول هلی مترشحه الئورزین دارند . ولی باز می توان درختانی مانند سرخدار Taxus را ذکر کرد که بافت های مترشحه رزین ندارند .
با توجه به مراتب فوق ملاحظه می شود که یکی از مشخصات مشترک درختان این رده ، بازدانه بودن آنهاست . یعنی در این گیاهان تخمدان وجود ندارد و دانه کاملا وابسته به مادر نیست . لذا صحیح ترین نام برای این دسته از درختان همان بازدانگان است .

انتشار جغرافیایی
بعضی گونه های سوزنی برگان دارای ا نتشار جغرافیایی وسیع هستند . ولی تعداد زیادی در نقاط محدودی قرار گرفته اند . غالب آنها مخصوص مناطق معتدله با عرض جغرافیایی زیاد هستند ، تعداد معدودی در عرض جغرافیایی کم منتشرند که در این صورت به ارتفاعات زیاد منحصر می باشند .
از نظر جغرافیایی می توان سوزنی برگان را به ۳ گروه تقسیم کرد :
۱. گروه نیمکره شمالی که شامل تقریبا ۳۳ جنس است .
۲. گروه منطقه استوا که شامل تقریبا ۱۴ جنس است .
۳. گروه نیمکره جنوبی که شامل تقریبا ۲۱ جنس است .

سوزنی برگان بومی ایران
توده های پراکنده ارس : در بعضی مناطق کوهستانی کشور ، شمال ارتفاعات البرز جنوبی و شمال خراسان دیده می شوند و اغلب به صورت درختچه یا درختان کوتاه بوده و ارزش صنعتی ندارند .
توده های زربین : فقط در سه منطقه در حوالی جنگل های شمال کشور و یک نقطه در نزدیکی شیراز مشاهده می شوند . این توده ها حالت انقراض داشته و به دلیل کم بودن ارزش صنعتی ندارند .
توده های سرخدار : که به صورت یک توده خالص در منطقه گرگان مشاهده می شوند . همچنین از این توده بسیار پراکنده در مناطق کوهستانی و سنگلاخی جنگل های شمال کشور وجود دارد .

اصول شناسایی سوزنی برگان

میوه یامخروط
میوه سوزنی برگان ارزش و اهمیت فراوانی در شناسی و طبقه بندی گونه ها دارد . مثلا در خانواده Taxaceae میوه گرد یا بیضی شکل است . در حالی که در خانواده Pinaceae میوه مخروطی شکل و کاملا چوبی است . و دارای دانه های متعدد است . به طور کلی در استفاده از میوه برای شناسایی سوزنی برگان به نکات زیر باید توجه شود:
۱. طرزقرار گرفتن میوه روی شاخه : در بعضی از سوزنی برگان ، مخروط به طور عمودی و بر افراشته روی شاخه قرار می گیرد . مانند سدر Cedrus)) ، صنوبر(Abies) و در تعدادی به صورت آویزان است . مانند Picea ، Tsuga.
۲. شکل میوه : میوه سوزنی برگان در بعضی جنسها کروی است . مانند ارس Juniperus)) در بعضی جنس ها بیضی است . مثل Torreya در بعضی جنس ها مخروطی یا استوانه ای شکل است . مانند کاج (Pinus)
۳. چوبی یا گوشتی بودن میوه : در بعضی خانواده ها مثل Taxaceaeجدا میوه گوشتی است و با فشار دست له می شود . در حالی که Pinaceae تمام میوه کاملا چوبی است .
۴. براکته : زایده ای گوشواره مانند است که در خارج فلس قرار دارد و در جنس ها رشد زیادی کرده مانند Pseudotsuga و در بعضی جنس ها مانند Picea هرگز رشد زیادی نکرده و نمایان نمی شود .

فایل حاوی تصویر می باشد