ريگان در ايران

رونالد ريگان عضو ارشد حزب جمهوريخواه امريكا روز ۱۰ ارديبهشت ۱۳۵۶ به تهران آمد . وي به عنوان چهلمين رئيس‌جمهور آمريكا شناخته شده است . ريگان اين سمت را پس از پايان حكومت ۴ ساله جيمي كارتر عهده دار گرديد.
رونالد ريگان در ششم فوريه ۱۹۱۱ در ايالت ايلي نويز امريكا به دنيا امد. پدرش كفاش بود و خود او از سنين جواني وارد فعاليتهاي سينمايي شد. او در ۲۷ سالگي اولين نقش سينمايي‌اش را بازي كرد. ريگان بزودي توانست نقش اول را در فيلم‌ها بازي كند. او در سالهاي فعاليتهاي سينمايي خود در بيش از ۵۰ فيلم ظاهر شد.۱ ريگان براي بار اول با يك بازيگر زن ازدواج كرد و از او صاحب دو فرزند شد؛ نانسي آخرين همسر وي نيز از معشوقه‌هاي فيلمهاي سينمايي‌اش و از بازيگران فيلم بود.
رونالد ريگان در دهه ۱۹۵۰ با پيوستن به حزب جمهوريخواه امريكا وارد فعاليتهاي سياسي شد. در ۱۹۶۶ فرماندار ايالت كاليفرنيا گرديد و در انتخابات پائيز ۱۹۸۰ به عنوان مسن‌ترين رئيس جمهور تاريخ امريكا رقيب دمكرات خود جيمي كارتر را شكست داد و در سن ۷۰ سالگي وارد كاخ سفيد شد. ريگان در سياست خارجي خود از منطق نظاميگري تبعيت كرد. او به سرعت بر بودجه نظامي امريكا افزود. پايگاههاي امريكا در سراسر جهان را تقويت كرد، حضور نظامي امريكا در مناطق بحراني جهان را تقويت نمود و نيروهاي نظامي راكد را به تحرك واداشت. او به لبنان، گرانادا، خليج فارس، درياي كارائيب، اقيانوس هند و درياي مديترانه نيروهاي اضافي گسيل داشت.
همچنين برميزان موشكهاي دوربرد امريكايي مستقر در اروپاي غربي افزود و از اين طريق تنشهاي جديدي ميان امريكا و شوروي سابق بوجود آورد. ريگان از گروههاي چريكي مخالف در نيكاراگوئه حمايت نظامي و مالي گسترده‌اي كرد و به دولت السالوادور در روياروئي با گروههاي چريكي اين كشور ياري رساند. در دوران حكومت ريگان رابطه ميان امريكا و پاناما بر سر مالكيت كانال ۸۱ كيلومتري پاناما تيره‌تر از قبل شد. ريگان پايگاههاي نظامي امريكا در پاناما را تا حد سر امكان تسليح و تقويت كرد. به دستور او در آوريل ۱۹۸۶، دو شهر پر جمعيت ليبي يعني بنغازي و طرابلس توسط هواپيماهاي امريكايي و به بهانه‌ حمايت سرهنگ قذافي رهبر ليبي از تروريسم بمباران شد. از جمله حوادث قابل توجه دوران حكومت ريگان ترور ناموفق وي در چهارمين ماه آغاز زمامداريش بود. وي روز ۳۰ مارس ۱۹۸۱ هنگامي كه از هتل هيلتن واشنگتن خارج مي‌شود مورد اصابت چند گلوله از سوي يك جوان سفيد پوست به نام «جان هينكلي» كه در بيرون هتل در انتظار خروج وي بود، قرار گرفت. در اين حادثه منشي مطبوعاتي كاخ سفيد كه از ناحيه سر هدف قرار گرفته بود به قتل رسيد اما ريگان توانست جان سالم بدر برد.
رونالد ريگان پس از ۸ سال زمامداري در انتخابات نوامبر ۱۹۸۸ جاي خود را به معاون خود جورج بوش پدر داد و در سن ۷۸ سالگي با سياست وداع گفت. او در سالهاي آخر عمر به بيماري آلزايمر (فراموشي) مبتلا شد و در ۵ ژوئن ۲۰۰۴ در سن ۹۳ سالگي درگذشت.

ريگان و ايران
رونالد ريگان در دهه ۱۹۷۰ ميلادي در زمره جمهوريخواهاني قرار داشت كه حامي تحكيم بنيادهاي حكومت پهلوي و تقويت نظامي و اقتصادي رژيم شاه بود. او از جمله كساني بود كه مقامات بلندپايه حكومت پهلوي هر بار به هنگام تلاش براي جلب حمايتهاي مالي و اقتصادي و نظامي كاخ سفيد، به آنان متوسل مي‌گرديد.
گرچه سفر ارديبهشت ۱۳۵۷ ريگان و همسرش به تهران در مطبوعات داخلي يك سفر خصوصي خوانده شد ولي منابع خبري امريكا اين سفر را كه در آستانه پيروزي وي در انتخابات رياست جمهوري صورت گرفت بسيار حساس خواندند. ريگان ابتدا در منطقه حصارك در ويلاي اردشير زاهدي ميهمان وي بود. در اين ميهماني ويليام سوليوان سفير امريكا در ايران، داريوش همايون وزير اطلاعات و جهانگردي، منوچهر گنجي وزير آموزش و پرورش و جمعي ديگر از شخصيتهاي ايراني و امريكايي شركت داشتند.۲ ريگان سپس براي بازديد از آثار تاريخي اصفهان و شيراز به اين دو شهر رفت و طي اقامت خود در تهران دوبار نيز با شاه ملاقات كرد.
رونالد ريگان مانند سلف خود كارتر، رويه خصمانه‌‌اي نسبت به انقلاب اسلامي ايران داشت. او در ابتداي حكومت ودر شرايطي كه چند ماه از شروع جنگ تحميلي عراق عليه جمهوري اسلامي ايران مي‌گذشت، روند همكاري‌‌هاي واشنگتن ـ بغداد را تسريع كرد و از طريق آواكسهاي مستقر در عربستان به ارسال اطلاعات نظامي از جبهه‌هاي جنگ ايران براي عراقيها پرداخت. او همچنين به ارتقاء حجم مبادلات تجاري امريكا با عراق همت گماشت. تبعات ناشي از تصرف سفارت امريكا در تهران ـ آبان ۱۳۵۸ـ موضوع قطع روابط دو كشورـ فروردين ۱۳۵۹ـ و شكست نظاميان امريكايي در عمليات طبس ـ‌ ارديبهشت ۱۳۵۹ ـ از جمله رويدادهايي بود كه ريگان را در پيگيري اقدامات خصمانه عليه جمهوري اسلامي ايران مصمم ساخته بود. دولت ريگان در اسفند ۱۳۶۰ نام عراق را از فهرست كشورهايي كه از ديدگاه كاخ سفيد «تروريست» بودند خارج ساخت۳ و به تحريم تسليحاتي و بازرگاني عراق خاتمه داد و راه را براي فروش تجهيزات نظامي به آن كشور باز كرد . به دستور وي در ۱۳۶۱ ش. دو ميليارد دلار اعتبار در اختيار عراق قرار گرفت. همچنين پس از قطع صدور نفت عراق از خط لوله‌اي كه از سوريه مي‌گذشت، امريكا توسط بانك صادرات ـ واردات و همچنين مؤسسات مالي خصوصي ۲/۱ ميليارد دلار وام جهت احداث خط لوله عراق به بندر عقبه اردن در اختيار صدام قرار داد. ۴ در همان زمان روزنامه واشنگتن پست نوشت سازمان «سيا» از طريق تماس مستقيم با مأمورين عراقي اطلاعات ماهواره‌اي از مواضع ايران در اختيارشان قرار مي‌دهد. ۵
دولت ريگان در آذر ۱۳۶۲ دونالد رامسفلد را به بغداد اعزام كرد تا ضمن ملاقات با صدام راههاي برقراري روابط سياسي ميان دو كشور و فراهم ساختن زمينه حمايت‌هاي نظامي امريكا از عراق را بررسي كند. ۶ در پي اين ملاقات، در بهمن ۱۳۶۲، روابط سياسي امريكا با عراق پس از ۱۷ سال به سطح سفارت ارتقاء يافت. اين در حالي بود كه در ۳۰ دي همين سال، ريگان نام ايران را در فهرست «كشورهاي طرفدار تروريسم» گنجانيد۷ و در ۲۳ بهمن سال بعد، ايران را در صدر اين فهرست قرار داد. ۸
دولت ريگان در سالهاي حكومت، از يكسو از شبكه‌هاي كودتا و براندازي در داخل ايران حمايت مي‌كرد و بعضاً در طراحي آنها دخالت مي‌نمود و از جانب ديگر ارتباط‌هاي آشكاري با سران سازمان مجاهدين خلق ـ منافقين ـ در امريكا برقرار ساخت. در دوران حكومت ريگان حمايت نمايندگان كنگره وسناتورهاي امريكايي از منافقين علني‌تر گرديد.
دولت ريگان از زمستان ۱۳۶۳ درهاي فروش تكنولوژي بسيار پيشرفته امريكايي را به روي عراقي‌ها باز كرد و حتي صدور تكنولوژي و كالاهايي كه فروش آنها به شوروي و بلوك شرق ممنوع شده بود، براي عراق ممنوعيتي نداشت.
يكي از رسوايي‌هاي سياسي عمده حكومت رونالد ريگان ماجراي موسوم به «ايران گيت» است. ريگان در خرداد ۱۳۶۵ رابرت مك‌فارلين مشاور امنيت ملي كاخ سفيد را با گذرنامه جعلي همراه با مقاديري جنگ‌افزار به تهران فرستاد تا به قول منابع خبري امريكا «مذاكراتي آشتي‌جويانه با رهبران ايران» آغاز كند. مشاور امنيت ملي كاخ سفيد، به نشانه آشتي، كيكي به شكل كليد، يك سلاح كمري و انجيلي با امضاي رونالد ريگان با خود آورده بود.
مقامات ايراني به دستور امام خميني ملاقات با هيئت امريكايي را نپذيرفتند و آنان را همراه هدايا از كشور اخراج كردند. از آنجايي كه روي محموله نظامي نيز جمله‌هايي به خط عبري ديده مي‌شد، آن محموله نيز برگردانده شد.
روز ۱۳ آبان ۱۳۶۵ هاشمي رفسنجاني، رئيس مجلس شوراي اسلامي، در سخنراني خود، در سالگرد تصرف لانه جاسوسي امريكا، جريان سفرمك‌فارلين را افشا كرد. افشاي اين موضوع براي امريكايي‌ها بسيار ناگوار بود و تبديل به يكي از بزرگترين رسوايي‌هاي سياسي تاريخ آن كشور گرديد.
كاخ سفيد متهم شد كه متحدان امريكا را در منطقه تضعيف كرده و سياست امريكا مبني بر تحريم فروش سلاح به ايران را ناديده گرفته و براي آزادي گروگانها به ايران باج سبيل پرداخته است. ريگان در سخنراني تلويزيوني مجبور شد با قبول اين كار پنهاني، آن را توجيه كند. او گفت: «اكنون هجده ماه است كه در طي يك ابتكار سياسي محرمانه، ارتباط با ايران را در جريان كار خود قرار داده‌ ايم … بدون همكاري ايران، قادر به خاتمه بخشيدن به جنگ خليج فارس نيستيم و بدون ايران امكان برقراري صلح بادوام در خاورميانه وجود ندارد.» ۹
اما توجيهات ريگان براي اعضاي كنگره امريكا قانع كننده نبود. سناتورهاي دموكرات طرح استيضاح رئيس جمهور را مطرح كردند. با اينكه ريگان استيضاح نشد،‌اما رئيس سازمان سيا و برخي ديگر از مقامات امنيتي امريكا مجبور به استعفا شدند. مك فارلين خودكشي كرد، اما نجات يافت و در سال ۱۹۸۹ م. محاكمه و به دو سال حبس و پرداخت بيست هزار دلار جريمه محكوم شد.
اين رسوايي به تقليد از رسوايي سياسي ديگري كه پيش از اين درزمان رياست جمهوري نيكسون رخ داده بود و به «واترگيت» مشهور شده بود، «ايران گيت» نام گرفت.
ايران گيت، به همان اندازه كه براي امريكاييها شرم‌آور و مايه سرافكندگي بود براي ايرانيان مايه غرور و افتخار بود. امام خميني(ره) در اين باره چنين گفته‌اند : «… مي‌خواهند عذر تقصير بخواهند و ملت ما قبول نمي‌كند… كسي را از مقامات عالي بفرستد به اينجا كه با مقامات اينجا ملاقات كنند و هيچ يك از آنها حاضر به ملاقات نشوند. اين مسئله بزرگي است … كاخ سفيد را به عزا نشانده است و بايد هم بنشاند…» ۱۰
رونالد ريگان در بهمن ۱۳۶۵ در سخناني تصريح كرد «ماجراي ايران بزرگترين شكست دوران رياست جمهوري من بود و من مسئوليت كامل پيامدهاي آن را بر عهده مي‌گيرم.» ۱۱
چند روز پس از اين اعتراف‌، كميسيون «تاور» كه مأمور رسيدگي به اين بحران بود، ماجراي مك فارلين را «اشتباه قطعي» خواند۱۲ و ويليام كيسي رئيس وقت «سيا» نيز در ۱۷ ارديبهشت سال بعد هنگامي كه در دادگاه مشغول اداي توضيح راجع به رسوائي «ايران گيت» بود بر اثر سكته مغزي درگذشت. ۱۳
دولت ريگان در پي اين حوادث تلاش گسترده‌اي براي بازگرداندن آبروي از دست رفته خود صورت داد، بر كمكهاي اطلاعاتي و نظامي خود به عراق افزود و در پي آن موج تازه‌اي از حملات هوايي به اهداف مهم در ايران صورت گرفت. امريكاييها كه تا اين زمان در جنگ ايران وعراق ادعاي بي‌طرفي داشتند، مجبور به افشاي جانبداري خود از عراق شدند و در اواخر جنگ علناً در كنار نيروهاي عراقي قرار گرفتند.
امريكايي‌ها در شهريور ۱۳۶۶ به كشتي باري ايران موسوم به «ايران اجر » حمله كردند و تعدادي از سرنشينان آن را شهيد يا مجروح كردند. در مهر همان سال پايانه نفتي «رشادت» و ميدان نفتي «رسالت» در شمال اين پايانه هدف حمله امريكا قرار يافت و نيم ميليارد دلار خسارت به آن وارد آمد. پس از اين حوادث رونالد ريگان مستقيماً مسئوليت اين حملات را بر عهده گرفت. ۱۴
ريگان در آبان ۱۳۶۶ دستور تحريم كليه واردات از ايران و اعمال محدوديت شديد بر صادرات امريكا به ايران را صادر كرد. وزير جنگ وي «كاسپار واين برگر» نيز اوج كينه خود را نسبت به ايران نشان داد و در برابر كميته روابط خارجي سناي امريكا از لزوم «خشكاندن ريشه ملت ايران » سخن به ميان آورد. ۱۵
در فروردين ۱۳۶۷ سكوهاي نفتي ساسان، سلمان و نصر در خليج فارس هدف حمله كشتي‌هاي جنگي امريكا قرار گرفت. در اثر اين حملات، توليدات نفت فلات قاره ايران تا ميزان ۵۰ هزار بشكه در روز كاهش يافت و يك ميليارد دلار خسارت جديد به تأسيسات نفتي ايران وارد شد. ناوهاي سهند و سبلان نيز از ديگر هدفهاي حمله موشكي امريكا بود كه در فروردين ۱۳۶۷ صورت گرفت.
با اين همه نقطه اوج جنايت دولت ريگان در جنگ تحميلي حمله موشكي آن كشور به هواپيماي ايرباس جمهوري اسلامي ايران بر فراز خليج فارس بود كه در ۱۲ تير ۱۳۶۷ صورت گرفت و با ۲۹۸ كشته همراه بود.
اين هواپيما كه طي پرواز شماره ۶۵۵ از بندر عباس به مقصد دوبي در حال حركت بود هنوز سقف ارتفاع پرواز را به دست نياورده بود كه بر فراز آبهاي سرزميني ايران و در حوالي جزيره هنگام، هدف حمله موشكي واقع شد و در هوا منهدم شد. دو فروند موشك از ناو امريكايي وينسنس كه به آبهاي سرزمين ايران تجاوز كرده و در آن مستقر بود شليك شده بود. از ميان ۲۹۸ مسافر و خدمه هواپيما، ۱۱۸ نفر زن و كودك بودند. همچنين ۲۰ نفر هندي، ۱۳ تبعه امارات متحده عربي، ۶ پاكستاني، ۶ يوگسلاو، و يك نفر ايتاليايي، جزو مسافرين اين هواپيما بودند . در پي اين جنايت كه از اقدامات عمدي امريكا در خليج فارس بود، جرج بوش پدر، معاون ريگان نه تنها اظهار تأسف نكرد و عذرخواهي ننمود بلكه به «ويليام راجرز» فرمانده ناو امريكايي حمله كننده به هواپيما، مدال شجاعت نيز اعطا كرد.
دولت ريگان در ابتدا براي توجيه جنايت خود، هواپيما را داراي مأموريت نظامي خواند سپس با تصحيح اين اتهام، مسير حركت هواپيما را «خارج از دالان هوايي» وانمود كرد. اما پس از آنكه مسير قانوني هواپيما مورد تائيد سازمان بين‌المللي هوانوردي (ايكائو) قرار گرفت، در موضعي منفعلانه‌، به اشتباه خود در حمله اعتراف كرده و در پيگيري‌هاي بعدي ناگزير از پرداخت غرامت شد.

پي‌نوشت‌ها:
1. مشاهير سياسي قرن بيستم، محراب قلم، احمد ساجدي، ص ۲۳۴.
2. روز شمار انقلاب اسلامي، دفتر ادبيات انقلاب اسلامي، ج سوم، ص ۲۱۶.
3. امريكا و براندازي جمهوري اسلامي ايران، انتشارات كيا، كامران غضنفري، ص ۲۹۱.
4. چالش‌هاي ايران و امريكا، مركز اسناد انقلاب اسلامي، حميد معبادي، ص ۱۱۳.
5. چالش‌ها، همان، به نقل از روزنامه اطلاعات، ۷/۷/۱۳۶۶.
6. روزنامه جمهوري اسلامي، ۲۷/۸/۱۳۶۳.
7. روزشمار روابط ايران و امريكا، مركز اسناد و تاريخ ديپلماسي، بهروز طيراني، ص ۳۱۱.
8. روزشمار، همان، ص ۳۱۳.
9. دايرۀ‌المعارف انقلاب اسلامي، دفتر ادبيات انقلاب اسلامي، ص ۱۳۴.
10. دايرۀالمعارف، همان.
11. روزشمار روابط ايران و امريكا، همان، ص ۳۳۴
12. روزشمار،‌همان.
13. مشاهير سياسي، همان، ص ۳۵۹.
14. روزنامه كيهان، ۲۸/۷/۱۳۶۶.
15. الگوهاي رفتاري ايالات متحده امريكا در رويارويي با جمهوري اسلامي ايران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، دكتر بهرام نوازني، ص ۲۰۱.