تکثیر مصنوعی صدف های دو کفه ای

در حال حاضر، صدف های دوکفه ای، بخش مهمی از تولیدات شیلاتی را به خود اختصاص می دهند. بر اساس آمار ارائه شده توسط فائو، در سال ۲۰۰۲، بیش از ۱۱ میلیون تن صدف از طریق فعالیت های آبزی پروری حاصل شده است

در حال حاضر، صدف های دوکفه ای، بخش مهمی از تولیدات شیلاتی را به خود اختصاص می دهند. بر اساس آمار ارائه شده توسط فائو، در سال ۲۰۰۲، بیش از ۱۱ میلیون تن صدف از طریق فعالیت های آبزی پروری حاصل شده است؛ بطوریکه با رشد ۶/۴ درصدی نسبت به سال ۲۰۰۰، بعد از ماهیان آب شیرین، جزو دومین گروه آبزی پرورشی ، قرار گرفته اند. پیش نیاز هر فعالیت پرورشی، فراهم کردن منابعِ فراوان، قابل اتکا و ارزان بذر و لاروِ آبزی مورد نظر می باشد. در حال حاضر لارو صدف های پرورشی از طبیعت بدست می آیدکه تولید لارو بصورت مصنوعی در تفریخگاه ها جایگزین مناسبی برای تهیه ی لارو مورد نیاز آنها برای پرورش می باشد. اساس کار بسیار از سالن های تکثیر صدف های دوکفه ای، مشابه بوده و شامل روش های آماده سازی و تخم ریزی صدف های بالغ، پروش لارو، پرورش صدف های جوان تا اندازه ی قابل قبول و تسهیلات لازم برای تولید جلبک به عنوان غذای صدف ، می باشد.با توجه به فراهم بودن شرایط پرورشی صدف در کشور، چه از لحاظ وجود گونه های بومی و چه از طریق وارد نمودن گونه های مهم پرورشی، دانستن اصول تکثیر مصنوعی آنها ضروری به نظر می رسد. در این مقاله قصد بر آن بوده که مهمترین نکات مورد نیاز برای تکثیر مصنوعی صدف های دوکفه ای ارائه گردد.

● آماده سازی مولدین
برای بسیاری از گونه های دوکفه ایِ مناطق معتدله، تکامل غدد جنسی زمانیکه دمای آب به بیش از ۱۰-۱۴ درجه سانتیگراد برسد،آغاز می گردد. در این دما، سلول های جنسی در ماههای فروردین _ اردیبهشت نمو نموده و در ماههای مرداد- شهریور به رسیدگی کامل می رسند. صدف ها تحت تاثیر محرک هایی مانند افزایش دما و شوک حرارتی یا دستکاری، تحریک به تخم ریزی می شوند. در تفریخگاهها زمان رسیدگی جنسی را می توان بوسیله ی نگهداشتن مولدین در دمای بالا با جیره غذایی مناسب، به جلو انداخت.
کلم های(clam ) با طول ۸ میلی متر (با وزن ۸۰ میلی گرم) را می توان به عنوان مولد مورد استفاده قرار داد، اما از آنجایی که با افزایش اندازه ی بدن، میزان تخم تولید شده نیز افزایش می یابد، استفاده از صدف های بالغِ بزرگتر به طول ۳۵-۴۰ میلی متر (۱۰-۲۰ گرم) معمول است. این صدف ها ۵-۸ میلیون تخم تولید می نمایند. تمام کلم ها ابتدا جنس نر پیدا کرده و سپس با افزایش سن به جنس ماده تغیر جنسیت می دهند یا همان جنس را حفظ می نمایند
در اویستر(oyster ) نیز ابتدا دستگاه تولیدمثلی نر ایجاد شده و سپس صدف ها به جنس ماده تغییر جنسیت می دهند و یا بصورت صدف نر باقی می مانند.اویسترهای ۶۵-۷۰ میلی متری (۳۰ گرمی) را می توان به عنوان مولد مورد استفاده قرار داد. هر مولد ماده ی اویستر صاف با این وزن بیشتر از یک میلیون لارو تولید می نمایند.
اسکالوپ های رسیده(scallop ) با طول ۹۰-۱۲۰ میلی متر بعنوان مولد در تفریخگاهها مورد بهره برداری قرار می گیرند. در این نوع صدف ها سلول های جنسی نر وماده با هم در بدن یک صدف قرار دارند. در هنگام رسیدگی کامل تخمدان و بیضه بر اساس تفاوت رنگی موجودِ بین آنها قابل تمایز می باشند. تخمدان به رنگ قرمز_ نارنجی و بیضه به رنگ سفید در می آید. با مدیریت دقیق و تغذیه صحیح، تولید ۲۰ میلیون تخم از هر اسکالوپ قابل انتظار است.
● روش آماده سازی مولدین
در ابتدا، صدف های بالغ، از دریا به تفریخگاه انتقال داده می شوند. در تفریخگاهها، صدف ها بر روی سینی های مخصوص قرار می گیرند
کلم (clam) و اسکالوپ(scallop)، در صورتی که کف سینی ها دارای شن و ماسه درشت و زبر باشد، بطور طبیعی برای تخم ریزی آماده می گردد. صاف کردن آب دریا ضرورتی ندارد؛ چون تنوع و فراوانی غذای طبیعی در این آب ها بالا می باشد و در صورت صاف کردن آب دریا این مواد غذایی با ارزش که برای آماده سازی مولدین بسیار مفید است، از دسترس خارج می گردد. اویستر و کلم نیاز به آب با شوریِ بیش از ۲۵ پ.پ.تی و دمای ۲+۲۲ درجه سانتیگراد دارند. شوری آب برای آماده سازی اسکالوپ، بیش از ۳۰ پی.پی.تی در نظر گرفته می شود و دمای آب در ابتدا به ۹ درجه سانتیگراد و با افزایش یک درجه ای در هر هفته، حداکثر به ۱۶ درجه سانتیگراد رسانده می شود. جریان آب بایستی ۲۵ میلی لیتر در دقیقه به ازاء هر صدف تنظیم گردد. تراکم ذخیره سازی ۸-۱۲ گرم وزن زنده ی صدف در هر تانک برآورد می گردد. گونه های پرورشی جلبک های دریایی غذای اصلی مولدین در هنگام آماده سازی می باشد. تتراسلمیس (Tetraselmis)، تالاسیوسیرا (Thalassiosira) و اسکلتونما (Skeletonema) از جلبک هایی هستند که برای آماده سازی مولدین مورد استفاده قرار می گیرد. هر مولد به ۲۰۰ میلیون سلول تتراسلمیس، ۲۰۰۰ میلیون سلول تالاسیوسترا یا ۱۰۰۰ سلول اسکلوتنما در هر روز نیاز دارند. مخلوطی از این گونه ها غذای مناسب تری برای صدف های مولد در مقایسه با استفاده ی تک گونه ای آنها می باشد. مولدین ۶-۸ هفته (اویستر یا کلم ) و ۵-۱۱ هفته (اسکالوپ) تا رسیدن به شرایط تخم ریزی در زمستان و اوایل بهار در این تانک ها نگهداری می شوند. زمان نگهداری مولدین در این تانک ها، بوسیله واژه درجه – روز تعیین می گردد:
▪ D۰ =d (t-t۰)
▪ D۰= تعداد روز – درجه ی تصحیح شده
▪ d = تعداد روزها تا زمان تخم ریزی
▪ t = میانگین دمای محیط
▪ t = حداقل دما برای شروع تکامل غدد جنسی
در اقلیم معتدل که t۰ برای بسیاری از دوکفه ای ها بین ۱۰-۱۴ درجه سانتیگراد می باشد، میزان D۰، ۳۰۰-۵۰۰ می باشد.به عنوان مثال اگر میانگین دمای آماده سازی ۲۰ درجه سانتیگراد باشد و حداقل دما برای تکامل غدد جنسی ۱۰ درجه باشد، صدف ها ظرف مدت ۳۰-۵۰ روز به مرحله تخم ریزی می رسد.

● رشد و نمو غدد جنسی
در بیشتر صدف های دوکفه ای رسیدگی جنسی به اندازه بدن جانور بستگی دارد و ارتباطی با سن آنها ندارد. اندازه ی آنها نیز تابعی از نوع گونه و پراکنش جغرافیایی آنها می باشد. علاوه بر اندازه ی صدف، دمای آب و کمیت و کیفیت غذا در آغاز فرآیند تولید تخم و اسپرم مؤثر می باشد. غدد جنسی حاوی لوله های منشعب و م‍ژه دار با تعداد زیادی فولیکول می باشد. سلول های جنسی از طریق تقسیم سلول های زاینده (ژرمینال) که در دیواره ی فولیکول قرار دارند، تولید می گردند. در مراحل اولیه تولید سلول های جنسی ابتدا فولیکول تشکیل می شود. در این زمان غدد جنسی از لحاظ جنسیت قابل تمایز نیستند. با ادامه نمو فولیکول، تخم های اولیه (اووگونیا) بر روی دیواره ی فولیکول جوانه می زند. در صدف های نر به این سلول های جنسی اسپرماتوگونیا می گویند. در مرحله ی تشکیل اووگونیا یا اسپرماتوگونیا ثانویه تقسیم میوزی اتفاق می افتد. در صدف های ماده جوانه زدن ادامه پیدا کرده و اووسیت پایه دار تشکیل می شود. پایه ها، اووسیت را به دیواره ی فولیکول متصل می کنند. در این زمان هسته مشخص شده و هستک ظاهر می گردد.در هنگام رسیدگی کاملِ غدد جنسی، دیواره ی فولیکول نازک و غشاء مانند بوده و اووگونیا در آنها دیده نمی شوند. در صدف های نر، غدد جنسی پر از اسپرماتوسیت های رسیده می باشند که ناحیه دم آنها در جهت مرکز غدد جنسی می باشد. در صدف های ماده نیز دیواره فولیکول نازک و فولیکول پر از اووسیت های رسیده می باشد. در این مرحله اووسیت ها فاقد پایه بوده و هستک ها نیز غیر قابل دید می گردند. فولیکول ها بوسیله یکسری مجرای مژه دار به منفذ تناسلی متصل می باشند. در طول تخم ریزی، اسپرماتوسیت ها و اووسیت ها بوسیله ی این مجرا مژه دار به سمت منفذ تناسلی هدایت شده و به داخل آب رها می گردند. قبل از رسیدگی کامل، اویستر ها گلیکوژن را در بافت های پیوندی ، به خصوص در جبه، ذخیره می کنند. از این رو جبه قبل از تخم ریزی حالت ضخیم و شیری رنگ پیدا می کند. بعد از تخم ریزی، جبه نازک و شفاف می گردد. در هنگام نمو غدد جنسی، چربی ها در لوله های گوارش ذخیره شده و سوخت وساز بدن از منبع چربی به منبع گلیکوژن تغییر می یابد تا چربی ذخیره گردد. این ذخایر چربی برای تشکیل سلول های جنسی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. این فرآیند بوسیله ی نازک شدن جبه (خالی شدن ذخایر گلیکوژن) مشخص می گردد…