تغذيه شيرخواران

مقدمه
كودك در ابتدا در مرحله نوزادي از شير مادر تغذيه مي‌كند. با بزرگ‌تر شدن او مواد خوراكي ديگر نيز به فهرست غذايي او اضافه مي‌شود تا زماني كه او هم مانند ديگر افراد خانواده تغذيه كند.
برخي مادران به راستي نمي‌دانند چه زمان مي‌توان كودك را با موادي غير از شير تغذيه كرد و حتي گاهي نوع مواد غذايي و مقدار مصرف آنها را بخوبي نمي‌شناسند. در اين مبحث سعي شده است در مورد غذاهاي كمكي در سنين معين اطلاعاتي داده شود.
شروع غذاي كمكي از ۶ ماه به بعد است كه با فرني آغاز مي‌شود. بعد از فرني، تغذيه كمكي كودك حريره بادام و پوره سيب زميني و … است. كم كم تا يك سالگي، تنوع غذايي باعث رشد قوه چشايي كودك و كشف رنگها و مزه‌ها و بوهاي مختلف توسط او مي‌شود. با اين كار كودك قدرت انتخاب پيدا مي‌كند و اين مرحله از رشد، اهميت بسيار زيادي دارد.
شير مادر بهترين و كاملترين غذا براي شيرخواران زير ۶ ماه مي‌باشد و در اين دوران شير مادر به تنهايي به علاوه قطره مولتي ويتامين (از ۱۵ روزگي) كليه نيازهاي تغذيه‌اي شيرخوار را تامين مي‌كند.

تغذيه شيرخواران
غذاي كمكي براي شيرخوار بايد پس از ۶ ماهگي شروع شود، زيرا بعد از ۶ ماهگي نيازهاي غذايي شيرخوار به تنهايي با شير برآورده نمي‌شود و لازم است علاوه بر شير مادر، تغذيه كودك با غذاهاي نيمه جامد نيز شروع شود.
تغذيه تكميلي علاوه بر تامين انرژي، دوران بسيار حساسي براي ايجاد عادات صحيح غذايي و استفاده از غذاي سفره خانواده است. شروع تغذيه تكميلي قبل از ۶ ماهگي به دليل آماده نبودن دستگاه گوارش شيرخوار براي پذيرش غذاهاي ديگر غير از شير، اقدام نادرستي است.
چون دستگاه گوارش كودك هنوز تكامل نيافته و با كوچكترين آلودگي به علت عدم رعايت بهداشت امكان ابتلا به عفونت‌ها از جمله اسهال افزايش مي‌يابد و باعث كاهش يا توقف رشد شيرخوار مي‌شود.
از طرف ديگر شروع زودرس تغذيه تكميلي سبب كاهش مدت زمان مكيدن پستان مادر مي‌شود. بعلاوه ممكن است غذاي كمكي در مقايسه با شير مادر، انرژي و مواد مغذي كمتري به كودك برساند كه موجب اختلال رشد كودك و در نهايت سوءتغذيه او مي‌شود.
همچنين زود شروع كردن تغذيه تكميلي احتمال بروز حساسيت به بعضي از مواد غذايي را در كودك افزايش مي‌دهد. نتيجه‌ اين كه بهترين سن شروع غذاي كمكي بعد از پايان ماه ششم زندگي است.
البته‌ اين به آن معني نيست كه بايد دفعات شيردهي را كم كرد، بلكه بايد مادر ترغيب شود هر زمان كه كودك تمايل دارد شير خود را به او بدهد و براساس سن كودك چند نوبت نيز غذاي كمكي بعد از شير مادر به او داده شود.
اگر غذاي كمكي دير شروع شود كودك تمايل خود را به خوردن غذاهاي ديگر و امتحان كردن مزه و طعم‌هاي جديد از دست مي‌دهد. همچنين تكامل عمل جويدن به تعويق مي‌افتد و كودك غذاي ديگري جز شير مادر و يا مايعات را نمي‌خورد كه‌ اين خود منجر به كم غذايي، اختلال رشد و سوء تغذيه مي‌شود.

اصولي كه بايد در مورد تغذيه تكميلي رعايت شوند عبارتند از:
۱ ـ مواد غذايي بايد از نظر مقدار و نوع به تدريج به غذاي شيرخوار اضافه شود.
۲ ـ ابتدا از يك نوع غذاي ساده شروع و به تدريج مخلوطي از چند نوع غذا داده شود.
۳ ـ از مقدار كم شروع و به تدريج بر مقدار آن افزوده شود.
۴ ـ بين اضافه كردن مواد غذايي مختلف حدود ۷ـ۵ روز فاصله لازم است. زيرا شيرخوار بايد به يك نوع غذا عادت كند و بعد غذاي جديد اضافه شود. اضافه كردن يك به يك مواد سبب مي‌شود اگر كودك ناسازگاري به يك ماده غذايي داشته باشد شناخته شود و بتوان آن را از غذا حذف كرد. همچنين دستگاه گوارش كودك فرصت پيدا كند تا به غذا عادت كند
۵ – ابتدا بايد غذا رقيق تهيه شود به طوري كه غلظت آن كمي‌بيشتر از شير مادر باشد. سپس به تدريج بر غلظت آن افزوده شود. سفت كردن تدريجي غذا سبب ياد گرفتن عمل جويدن مي‌شود.
۶ ـ اگر در شروع غذاي تكميلي، شيرخوار به غذاي خاصي بي‌ميل بود، نبايد در خوردن آن پافشاري كرد و مي‌توان يك تا دو هفته آن غذا را حذف و سپس دوباره به او داد

تغذيه شيرخوار در ماه هفتم
دو هفته اول: تغذيه با حريره بادام .حريره بادام نيز مانند فرني از يك قاشق مرباخوري يك بار در روز شروع مي‌شود و تا روز ششم و هفتم به دازده قاشق
مرباخوري در روز مي‌رسد.فراموش نشود كه در اين مدت به تدريج مقدار و دفعات تغذيه با حريره بادام افزايش مي‌يابد و تغذيه با فرني كم مي‌شود.
دو هفته آخر: ضمن ادامه تغذيه با شير مادر قبل از هر وعده غذاي كمكي، در اين دو هفته شيرخوار با غذاي جديدي آشنا شده و سوپ به رژيم غذايي او افزوده مي‌شود.
به ‌اين ترتيب كه روز اول، صبح و عصر و شب هر بار از سه قاشق مرباخوري فرني يا حريره بادام استفاده مي‌كند و ظهر علاوه بر فرني يا حريره بادام، يك قاشق مرباخوري به سوپ ظهر و شب اضافه اضافه ولي از فرني يا حريره بادام كم مي‌شود تا بر حسب اشتهاي كودك مقدار سوپ به سه تا شش قاشق مرباخوري در هر وعده برسد.
طرز تهيه سوپ:
براي سهولت كار و رعايت تنوع در غذاي شيرخوار، مي‌توان يك روز در ميان از فرني و حريره بادام استفاده كرد.
براي تنوع بخشيدن به غذاي كودك بايد هر چند روز يك بار مواد تشكيل دهنده سوپ را تغيير داد. هر سه روز يكبار مي‌توان جو، بلغور، گندم و رشته فرنگي را كه قبلا پخته و نرم شده است به اندازه يك قاشق مرباخوري به سوپ اضافه كرد.
بعد از اضافه كردن جو، گندم و ? بهتر است به اندازه يك قاشق مرباخوري كره يا روغن مايع به سوپ اضافه نمود. افزودن كره يا روغن مايع به غذاي شيرخوار به ويژه شيرخواراني كه رشد كافي ندارند به رشد آنان كمك مي‌كند. از سبزي‌هاي نشاسته‌اي و يا ساير سبزي‌ها مي‌توان پوره تهيه كرد و به جاي يك وعده فرني، صبح يا عصر از پوره استفاده نمود.
• برنامه غذايي كودك در دو هفته آخر ماه هشتم زندگي
صبح : ۳ قاشق مرباخوري فرني يا حريره + نصف زرده تخم مرغ
صبح ۱۰: ۳ قاشق مرباخوري فرني يا حريره و يا پوره
ظهر: ۳ تا ۶ قاشق مرباخوري سوپ + ۲ تا ۴ قاشق مرباخوري ماست
عصر: ۳ قاشق مرباخوري فرني يا حريره و يا پوره
شب:۳ تا ۶ قاشق مرباخوري سوپ + ۲ تا ۴ قاشق مرباخوري ماست

تغذیه نوزادان در ماه نهم تا یک سالگی
در ماه نهم و دهم، میتوان برخی مواد مثل خرما، حبوبات، میوههائی مثل موز، گلابی، سیب رنده شده، بیسکویت و… را برای کودک شروع کرد.
برای اینكه حبوبات در شیرخوار ایجاد نفخ نكنند، بهتر است ۲۴ ساعت در آب خیس شوند و قبل از پخت آب آنها دور ریخته شود. بعد آنها را به تنهایی پخت و سپس به سوپ كودك اضافه كرد. هنگامی كه غذا به كودك داده میشود هم باید حبوبات با ته قاشق له شوند. تا این زمان كودك با انواع مواد غذایی آشنا شده است و از این به بعد فقط شكل مصرف غذاها تغییر میكند، به طوری كه شیرخوار توانایی خوردن غذاهایی مثل كته نرم را هم پیدا میكند و از این به بعد میتوان از غذاهایی مثل شویدپلو با مرغ، كته ماهیچه،ماكارونی هم برای او استفاده كرد. در این دوره به جای آبمیوه میتوان از خود میوهها هم استفاده كرد. مثلا از یك قاشق مرباخوری هلو، سیب، موز و… شروع كرد و به سه قاشق مرباخوری رساند.
میوه مورد نظر باید كاملا رسیده و شسته شده باشد و بعد از جدا كردن پوست و هسته، نرم كردن آن با پشت قاشق و یا رنده كردن از آن استفاده كرد. در اواخر هفته دوم این ماه خرمای رسیده كه پوست و هستهتان جدا شده باشد، بعد از غذا به عنوان دسر قابل استفاده است. در این ماه كمكم باید شیرخوار را با غذاهایی كه میتواند با دست خود بردارد و به دهان ببرد آشنا كرد و مثلا نان، بیسكویت، ماكارونی و تكههایی از سیبزمینی یا هویج پخته شده یا كوفته قلقلی را در بشقاب جلوی او گذاشت تا خودش بردارد و به دهان ببرد. با این كار كودك كمكم عمل گاز زدن و جویدن را هم یاد خواهد گرفت.

● آش حبوبات
▪ گوشت چرخ كرده گوسفند۲۰ / گرم ۱( قاشق غذاخوری)
▪ لوبیا و عدس و … ۱۰ / گرم ۱( قاشق غذاخوری)
▪ برنج ۱۰ / گرم ۱( قاشق غذاخوری)
▪ پیاز ۵ / گرم ( یك چهارم پیاز كوچك)
▪ سبزی (جعفری، شوید، گشنیز) ۵ / گرم ۱ قاشق غذاخوری خرد شده
▪كره ۵ / گرم (نصف قاشق مرباخوری)
▪ طرز تهیه:
لوبیا و عدس را كه قبلا خیس كردهاید با گوشت و پیاز كاملا بپزید. بعد برنج و سبزی را اضافه كنید تا برنج لعاب بیندازد. در انتها هم كره را اضافه كنید. در صورت تمایل میتوان یك قاشق ماست هم به غذا اضافه كرد.
● حلیم گوشت و برنج
▪ گوشت گوسفند یا مرغ ۳۰/ گرم
▪ برنج ۲ / قاشق غذاخوری
▪ پیاز / یك چهارم پیاز كوچك
▪ كره ۱ /قاشق مرباخوری پر
▪ طرز تهیه :
ابتدا گوشت را با پیاز بپزید، بعد از پخته شدن آن، برنج را اضافه كنید تا كاملا بپزد و له شود و آب غذا كم شود. بعد از آن غذا را با گوشتكوب له كرده و كره را به آن اضافه كنید.

● آش گندم
▪ گندم پرك ۲ / قاشق غذاخوری
▪ عدس و لوبیا سفید۱ /قاشق غذاخوری
▪ گوشت ۳۰ / گرم پیاز / یك چهارم پیاز كوچك كره / نصف قاشق مرباخوری
▪ طرز تهیه:
عدس و لوبیا سفید را كه قبلا خیس كردهاید با گندم پرك و گوشت و پیاز بپزید تا حبوبات و گوشت كاملا پخته و لعاب بیندازد و در انتها كره را اضافه كنید.
در ماههای یازدهم و دوازدهم مثل ماه قبل باید ابتدا شیر مادر و بعد غذای کمکی به کودک داده شود. تنوع غذا هم باید در تهیه سوپ یا کته یا پوره رعایت شود. با توجه به اشتهای کودک میتوان به مقدار غذای هر وعده او اضافه کرد. البته توصیه میشود.
كه هنوز هم از دادن غذاهای سفره خانواده به علت داشتن نمك و چاشنی اجتناب شود ولی از پایان یازده ماهگی میتوان كمكم كودك را به غذای خانواده عادت داد.
بعد از پایان یازده ماهگی مصرف انواع میوهها و همچنین ماهی هم برای كودك توصیه میشود كه البته باید با دقت تیغهای ماهی گرفته شده باشد. چنانچه شیرخوار، از شیر مادر استفاده نمیكند بعد از یك سالگی میتوان برای او از شیر پاستوریزه جوشیده استفاده كرد.
● مواد غذایی كه زیر یك سال مصرف آنها ممنوع است
▪ مواد غذایی كه ممكن است باعث ایجاد حساسیت در كودك شوند. مثلا شیرگاو، سفیده تخممرغ، انواع توت، كیوی، آلبالو، گیلاس، خربزه و بادام زمینی. اگر شیرگاو در تهیه فرنی استفاده شود، به علت اینكه جوشانده میشود، مقدار مواد آلرژن آن كمتر میشود و باعث ایجاد حساسیت نمیشود.
▪ برخی مواد كه خطر ایجاد خفگی در كودك ایجاد میكنند مثل دانه كشمش و انگور ذرت، آجیل و تكههای گوشت و سبزیهایی مثل هویج.
▪ موادی مثل چای پررنگ كه میتوانند باعث بیقراری كودك شوند.
▪ عسل، چون میتواند باعث مسمومیت شود ولی استفاده از نوع پاستوریزه آن مشكلی ایجاد نمیكند.
بعد از پایان دوازده ماهگی، كودك میتواند از تمام مواد غذایی استفاده كند. در این سنین، غذا، منبع اصلی تامین انرژی در كودك است و شیر نقش كمكی دارد بنابراین باید حتما اول غذا به كودك داده شود و بعد شیر.