بهداشت روان در حوادث

ما در لحظه ها و روزهای نخست هر فاجعه ای با افرادی مواجه هستیم که وقایع دردناکی را پشت سرگذاشته، احتمالا ساعاتی را تنها زیر آوار مانده اند، مرگ را بارها از نزدیک لمس کرده، شاید شاهد اجساد یا مرگ نزدیکان و از دست دادن همسایگان، دوستان، همبازی ها یا حتی عزیزان خود بوده اند.

احساس درماندگی شدید، بهت، وحشت، از دست دادن همه چیز، و احساس گناه از مسایل شایع این عزیزان است؛ احساس گناه از این که او زنده مانده است و عزیزان دیگر از دست رفته اند؛ احساس تقصیر که «شاید می توانستم کمک کنم ولی کوتاهی کردم»؛ احساس خشم و عصبانیت حتی نسبت به تقدیر، مقدسات دینی و خداوند که «چرا این اتفاق بایستی برای ما می افتاد…؟»

در ساعت ها و روزهای اول حادثه، کسانی که با امدادگران در تماس قرار می گیرند مراحل اول یا دوم واکنش عزا و از دست دادن را طی می کنند که لازم است امدادگر با آن آشنا باشد:

مرحله اول: شوک ناباوری
در این مرحله فرد نشانه ها و هیجانات زیر را از خود نشان می دهد:
– گیجی و منگی و بهت زدگی
– فراموشی و انکار مشکل و فاجعه
– نداشتن هیجان، گریه و واکنش

مرحله دوم: خشم
در این مرحله فرد علایم زیر را از خود نشان می دهد:
– احساس ناکامی و درماندگی
– تحریک پذیری و عصبانیت
– خشم نسبت به اطرافیان، امدادگران و کارکنان پزشکی
– خشم و تهاجم نسبت به مسئولین و مقدسات
– خودزنی، جیغ و بیقراری
علائم فوق در روزها و هفته های اول کاملاً طبیعی و قابل انتظار است.

برای کمک به حادثه دیدگان می توان از توصیه های زیر کمک گرفت:

۱- به افراد اجازه دهید که در صورت امکان جنازه عزیزانشان را ببینند.
۲- فرصت سوگواری و گریه و زاری را برای داغداران حادثه فراهم کنید. شرایطی را فراهم کنید که آنها بتوانند به راحتی و بدون مانع عزاداری کنند.
۳- سعی کنید افراد حادثه دیده دور هم جمع شوند و با هم عزاداری کنند؛ با هم ارتباط داشته باشند و به هم کمک کنند.
۴- به فرد اجازه و فرصت صحبت کردن بدهید، ولی در صورت عدم تمایل ، وی را مستقیماً وادار به صحبت نکنید.
۵- به صحبت ها و پاسخ های افراد به دقت گوش فرا دهید و با آنها همدلی کنید.
۶- هنگام صحبت با قربانیان عجله نکنید، بگذارید آنها بدانند تا هر وقت که بخواهند، شما آنجا خواهید بود.
۷- از سکوت نهراسید، اما به تدریج و آرام سعی کنید به بهانه های مختلف به افراد ساکت نزدیک شده، ابراز حمایت و کمک کنید یا از آنها در کارها کمک بخواهید.

۸- قربانیان چنین حوادثی اغلب نیاز دارند داستان فاجعه را بارها و بارها بازگو کنند شما می توانید با سؤالات به جا و مناسب با استفاده از روش های مناسب گوش دادن مثل توجه کردن، نگاه کردن و تکرار جملات ، این فرایند و تخلیه هیجانی آنها را ادامه دهید.

۹- به افراد ، اطلاعات صحیح بدهید. گاهی ممکن است وسوسه شوید که در مورد سلامت وابستگان به آنها اطمینان دهید. این کار فقط ناراحتی و واکنش فرد را به تأخیر می اندازد. در صورت امکان فرد را به مرکز اطلاع رسانی مربوط به مجروحان هدایت کنید.

۱۰- از دادن قول و وعده های بی جا به شدت پرهیز کنید. مثلاً به قربانیان اطمینان بی جا ندهید. بهترین جمله می تواند این باشد: “درست است که اوضاع مثل سابق نخواهد شد ولی مثل الآن هم نمی ماند”.

۱۱- این افراد ممکن است احساسات و واکنش های مختلف و گاهی عجیبی نشان دهند. تمام این احساسات و واکنش ها را بپذیرید و عکس العمل منفی نشان ندهید.

۱۲- حتی اگر قربانیان مواردی از رفتارهای نادرست و حتی غیراخلاقی در زمان حادثه را برای شما نقل کنند (مثلاً به جای نجات فرد دیگر، خود یا اموالشان را نجات داده اند) به هیچ وجه قضاوت و سرزنش نکنید.

۱۳- به قربانیان توضیح دهید که از آنها چه انتظاری می رود و آنها باید چه انتظاری از دیگران داشته باشند؛ مثلاً از آنها انتظار می رود که با کادر درمانی همکاری کنند یا در جهت آرام کردن اعضای خانواده بکوشند و یا در اردوگاه کارهای شخصی را انجام دهند.

۱۴- با قربانیان به نحو حمایت کننده ای رفتار کنید ولی اصرار نکنید که فرد حتی احساس “خوبی” داشته باشد.
۱۵- سعی کنید از وابسته شدن فرد به خودتان جلوگیری کنید.
۱۶- به افراد توضیح دهید که واکنش های شدید و ناراحت کننده ایشان طبیعی و بخشی از فرآیند سوگ و سیر عزای طبیعی است.
۱۷- شرکت در مراسم مذهبی و دعا ، در حفظ سلامت روانی حادثه دیدگان نقش بسزایی دارد.
۱۸- افراد خانواده و بخصوص کودکان را تا حد امکان از همدیگر جدا نکنید.
۱۹- شرایط و فرصتی را برای بازی کردن و سرگرم شدن کودکان فراهم کنید…